Η κωμόπολη των Αρχανών βρίσκεται κτισμένη στις παρυφές του όρους Γιούχτας, που θεωρείται το σημαντικότερο βουνό της ευρύτερης περιοχής, όχι μόνο για τη θέση και το σχέδιό του που θυμίζει ανθρώπινο κεφάλι, αλλά και για την αρχαιολογική και οικολογική του αξία. Ο Γιούχτας έχει ύψος 811 μέτρα και σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν το μέρος που τάφηκε ο Δίας. Με τον Δία εξάλλου σχετίζεται και το ανθρωπόμορφο σχήμα του βουνού.
Το οικολογικό πάρκο του Γιούχτα περιλαμβάνει το ίδιο το όρος και τρία φαράγγια: το κνωσανό, το κουναβιανό και το αστρακανό που είναι και το μεγαλύτερο σε μήκος.
Οι σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία του μινωικού πολιτισμού, που βρίσκονται στο βουνό ορίζουν την αρχαιολογική διάσταση του Γιούχτα. Συγκεκριμένα έχουν εντοπιστεί τέσσερα ιερά, ένα μινωικό νεκροταφείο, η αρχαία Έλτυνα και ο μινωικός οικισμός Μυρτιάς.
Αφέντης Χριστός
Βέβαια, το όρος Γιούχτας έχει να επιδείξει και πολλά μνημεία της πρόσφατης ιστορίας, όπως η Εκκλησία του στην κορυφή του βουνού και δύο ενετικές γέφυρες, στο Καρυδάκι και στην Αγία Ειρήνη. Στο φαράγγι της Αγίας Ειρήνης μάλιστα βρίσκεται το Ενετικό Υδραγωγείο που κατασκευάστηκε από το Μοροζίνι για την υδροδότηση του Ηρακλείου αλλά και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Οικολογικού Αρχαιολογικού Πάρκου του Γιούχτα.
Ταυτόχρονα, αξιόλογη είναι και η οικολογική διάσταση του όρους χάρη στην πλούσια χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Στα φαράγγια συναντάει κανείς υδρόφιλα είδη, όπως ιτιές, λυγαριές και πλατάνια, πολλά ενδημικά της Κρήτης και της υπόλοιπης Ελλάδας, καθώς και πάνω από 44 είδη πουλιών και 7 είδη θηλαστικών.
Ο Γιούχτας όπως φαίνεται από το Ηράκλειο σε αυτή τη φωτογραφία του 1977
Το Φουρνί είναι ένας μεγάλος κατάφυτος λόφος κοντά στις γραφικές Αρχάνες, περίπου 12km νότια του Ηρακλείου. Παίρνει το όνομα του από το ομώνυμο προμινωϊκό νεκροταφείο που βρίσκεται εδώ, δίπλα στο Κνωσσανό φαράγγι.
Η πρόσβαση γίνεται μέσα από τις Κάτω Αρχάνες, όπου υπάρχουν πινακίδες.
Στο λόφο του Φουρνιού υπάρχει ένα μικρό δασάκι, το οποίο είναι τεχνητό. Παρόλο που είναι τεχνητό, είναι πραγματικά πανέμορφο και αξίζει να κάνετε μια εκδρομή ως εκεί. Στο δασάκι υπάρχουν πολλά πεύκα και κυπαρίσια, που ξεπροβάλουν ανάμεσα από μεγάλους βράχους.
Το δασάκι στο Φουρνί είναι ιδανικό για πεζοπορία, ενώ οι πολλές διαδρομές μέσα αυτό το έχουν κάνει αγαπητό σε ποδηλάτες mountain bike.Στο Φουρνί υπάρχει ένα όμορφο πέτρινο θεατράκι, από όπου η θέα στις απέναντι Αρχάνες, αλλά και στη Ντία είναι εκπληκτική. Λίγο παραπέρα από το θεατράκι βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του προμινωϊκού νεκροταφείου (2400πΧ-2200πΧ), το οποίο μάλιστα είναι το μεγαλύτερο προϊστορικό νεκροταφείο του Αιγαίου. Στο Φουρνί εξακολουθούν να πραγματοποιούνται ανασκαφές, οι οποίες έχουν φέρει πολλαπλά σημαντικότατα ευρήματα από τάφους.
Τα αντικείμενα που βρέθηκαν μαρτυρούν ότι οι Αρχάνες είχαν σχέσεις με το Αιγαίο, την Αίγυπτο και την Ανατολή. Το σημαντικότερο, ίσως, εύρημα είναι η ασύλητη σαρκοφάγος της «βασίλισσας», όπου βρέθηκαν αμύθητης αξίας κοσμήματά (πάνω από 140) και άλλα αντικείμενα που θα έπαιρνε μαζί της στον άλλο κόσμο, αλλά και υπολείματα από τη θυσία ενός βοδιού και ενός αλόγου. Πολλά από τα ευρήματα εκτίθενται στο μουσείο των Αρχανών, αλλά του Ηρακλείου Στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, το Φουρνί ήταν μια ξερή βουνοκορφή με βράχια, που ανήκε στην κοινότητα των Κάτω Αρχανών.
